استاد عسجدی را چقدر می شناسیم

 شاید بسیاری از ما  سرایندگان سده های ۴ و ۵ را به نیکی نشناسیم و از آنها تنها نامی شنیده باشیم. 

این همه در جایی است که این سرایندگان سردسته گسترش دهندگان و پابرجا نگه دارندگان زبان و فرهنگ بومی ایران بوده اند. 

ناگفته پیداست که فردوسی بزرگ از همه این سرایندگان بر ما آشنا تر است اما کیست که نداند سروده های وی نیز هم اکنون در میان مردم ما  ناشنیده و دور افتاده اند. 

یکی از این بزرگان استاد عبدالعزیز عسجدی است . 

وی بنا به گواهی استاد نفیسی اولین کسی است که «صنایع ادبی » را در سروده های خود به کار گرفت و پس از او این کار در میان سرایندگان پارسی پیدایش و نمو یافت. 

زرگر و طلاساز را پیشتر عسجَد می خواندند و از این روست که می توان پی برد کار استاد یا پدر وی زرگری بوده است. 

عسجدی هم نشین و همدم سخن سرایان بزرگ دیگری همچون عنصری و فرخی بوده است. 

گویند روزی که فردوسی پای به دربار محمود غزنوی گذاشت سرایندگان آن روز که ۳ تن از آنان دارای بالاترین نزدیکی به شاه بودند و از نگاه زبان و نوشتار نیز سرور هم زمانان خویش بودند خواستند فردوسی را بیازمایند به همین دلیل چنین سرودند تا ببینند آیا فردوسی توان سرودن آخرین مصرع را دارد یا خیر که اگر نداشت وی را از دربار برانند. آن سروده این است: 

عنصری:چون عارض تو ماه نباشد روشن 

فرخی: مانند رخت گل نبود در گلشن 

عسجدی: مژگانت همی گذر کند از جوشن  

فردوسی: مانند سنان گیو در جنگ پشن 

که با این کار ـ فردوسی خود را به آنها نشان داد و پذیرفته شد. 

از نوشته های عسجدی که تنها ۲۵۶ بیت سروده از وی در دست است و  یادوارره نوشته های گذشتگان می توان فهمید  وی پبیش از آن که در دربار محود غزنوی پذیرفته شود بسیار تنگدست بوده و روزگار به دشواری میگذرانده است. اما پس از آن که به این دربار راه یافت به دارایی هنگفتی رسید که بنا بر نوشته هایی تنها به پاس سرودن قصیده «فتح سومنات» که درباره گشودن معبد سومنات هند به دست شاه محمود بود نزدیک به ۱۰۰۰۰۰ سکه دریافت کرد . 

این استاد سخن همیشه از کسانی که از خوشی های روزگار می گریختند دوری می جست و همیشه   خوشگذرانی در این زندگی را می ستایید. 

وی تا پایان زندگی خود که ۲ سال پس از مرگ شاه محمود رخ داد در ناز و دارایی زیست. 

این سراینده پارسی به نوعی شیوا و رسا سروده است که بسیاری از سروده هایش را هنوز  می توان به سادگی دریافت و فهمید. 

با نگاه به این سروده های می توان هم بینش و جهان بینی استاد را شناخت و هم به استادی وی در زبان و سروده های پارسی دست یافت: 

برخیز و بر افروز هلا قبله زردشت 

                                                         بنشین و بر افکن شکم قاقم بر پشت 

بس کس گرویدند به زردشت کنون باز 

                                                         ناکام کند روی سوی قبله زردشت. 

----------- 

ای گشته خجل آب حیات از دهنت 

                                                سرو از قد و ماه از رخ و سیم از ذقنت 

صاحبنظری کجاست تا در نگرد 

                                                 صد یوسف مصر در ته پیرهنت  

--------------- 

فغان ز دست ستم های گنبد  دوار 

                                                  فغان ز سفلی و علوی و ثابت و سیار 

چه اعتبار بر این اختران نا معلوم 

                                                  چه اعتماد بر این روزگار نا هموار 

                                            . . . . . 

بساز کار قیامت به قوت ایمان  

                                                 بشوی روی طبیعت به آب استغفار  

-----------------

هم ساده گلی هم شکری هم نمکی  

                                                      بر برگ گل سرخ چکیده نمکی 

پیغمبر مصری به خوبی و مکی 

                                                      من بوسه زنم لب بمکم تو نمکی *

------------ 

از شرب مدام و لاف مشرب توبه 

                                          وز عشق بتان سیم غبغب توبه 

دل در هوس شراب و بر لب توبه 

                                           زین توبه نادرست یارب توبه **

نمک در مصرع یکم : همان نمک خوراکی است . نمک در مصرع دوم نم کوچک یا نم کم است. نمک در مصرع سوم در پاسخ به مکیدن و این دریافت است که من می مکم ولی تو نمی مکی. این یکی از صنایع به کار گرفته شده و زیبای استاد در سروده ها است . 

** این رباعی استاد به اندازه ای گیرا و رسا و زیبا است که بارها سرایندگان دیگر از آن استقبال کرده یا آن را تضمین نموده اند. 

عروض ۲

مصوت های ساده                            مصوت های مرکب

               کوتاه                 بلند                        بلند              کوتاه

                  َََ  a                آ        ā                     ai                       iā   

                     ِ i              او   i                     au                      ūā

                 ُ                    ای ū   

امروزه روز در زبان فارسی دیگر مصوت مرکب نداریم و تنها آثاری از آنها به جا مانده است[1] .

 ( مصوت های مرکب در دوره های میانی زبان فارسی به ō و ē مجهول بدل شده اند که در فارسی دری و فارسی امروز از این دو به عنوان کسره اشباعی و ضمه اشباعی یاد کرده اند و ضروری است بدانیم که این دو مصوت امروز در تقطیع شعر، مصوت بلند محسوب می شوند . پس مصوت های بلند عبارتنداز :  (ō  ē  ū  ī  ā )

[1]  . دکترمحسن ابوالقاسمی ، تاریخ زبان فارسی ، سازمان سمت تهران ، چاپ اول ، 1375 ، ص3 به بعد. 

کوتاه : به ، ته هجاها : بلند : چی ، من ، با ، مو کشیده : چیست ، کیست باید دانست که هجاهای بلند دو نوعند : · صامت + مصوت بلند مثل مو · صامت + صامت که در میانشان مصوت کوتاهی آمده باشد مثل مَن یعنی به عبارتی هر هجای سه واکی هجای بلند به حساب می آید . مصوت های ( آ - او- ای ) نه تنها تنهایی هجای بلند به حساب می آیند بلکه در کنار یک صامت نیزسه واک می شوند و همان بلند هستند مانند (ما) و تکلیف هجای کشیده نیز مشخص است زیرا هنگام تقطیع شعر وجود ندارند.آنها را به هجای بلند و کوتاه تبدیل می کنیم مانند (خاست) که ( خاسُ ) و کیست که ( کی سُ ) یعنی آخر صامت پایان کلمه ها را که بعد از مصوت بلند آمده است اول را حرکت می دهیم و مابقی آنها را حذف می کنیم . البته هجای کشیده پایان مصرع ها شامل این قاعده نمی شود ودر کل یک هجای بلند به حساب می آید. به عنوان مثال می توان گفت که ( کاست ) یک هجای بلند به حساب می آید ، در پایان مصرع ها و غیر قابل تقسیم به دو هجا . در عروض اصطلاحی است به نام افاعیل عروض یا ارکان که از مجموع دو یا چند هجا تشکیل می شود . از تکرار هماهنگ ارکان یا به اصطلاح افاعیل وزنها تشکیل می شوند که به صورت مختلف یا متناوب هستند. البته در بخش معرفی اوزان عروض درباره نظم وترتیب آنها سخن خواهیم گفت . بعضی وزن را نتیجه کار می دانند . الامبر[1] در قرن 18گفته بود که لامفهوم وزن از ضربه های متوازی پتکهای کارگران به دست آمده است نه از آواز پرندگان [2] . دراقوامی که زیاد اهل خواندن ونوشتن نمی باشند ، نیازبیشتری به وزن احساس می شود و این مسأله را در زبان عرب دوره جاهلیت به خوبی می توان مشاهده کرد . شعر دراین دوره فقط به صورت صوتی وجود داشته ودیگر هیچ وآن هم به صورت اصوات و آهنگی زبان به زبان منتقل شده است [3]. اگر به دقت در شعرملل مختلف نگاهی اندازیم به خوبی متوجه می شویم که تقریباً هیچ ملتی از موسیقی بی بهره نبوده یعنی هر قوم یا ملتی برای خود موسیقی خاصی را داشته است . پس درخواهیم یافت که موسیقی پدیده ای فطری است . [1] . Alamber ,Jcanle Aond . d . (1717-1783) [2] . فیلیپین شامه ، شناخت زیبایی ، ص 90 – 80. [3] . دکترابراهیم انیس ، دلالة الفاظ ، ص 192 . می توان عنوان کرد که شعرآدمی را به دنبال موسیقی کشانده است چه این دو لازم وملزوم یکدیگر هستند و بدون هم بی معنا . البته تصوری درمورد شعر وموسیقی وجود دارد و آن اینکه در آغاز این دو از هم جدا بودند ولی بعدها با هم تلفیق شدند ولی بهتراست بگوییم که قبلاً با هم بوده اند ولی اکنون مسیرشان را ازهم جدا کرده اند [1]. به هرصورت نمی توانیم که پیوند این دو را نادیده فرض کرده و ابن سینا نیز عوامل محاکات وتخیل را به این گونه عنوان می کنند: 1. به لحن که بدان نغمه سرایی می شود ، زیرا لحن در نفس تأثیر بسزایی دارد و هر غرض را با لحنی که خاص آن است باید بیان کرد. 2. دیگر به نفس کلام در صورتی که محقق باشد و محاکات کند . 3. بوزن ، وزن هایی هست سبک و وزنهایی دیگر سنگین و با وقار و گاه باشد که این سه دریک اثر جمع شوند [2]. می توان تأثیر وزن را در این اصول خلاصه کرد : 1. لذت موسیقیایی به وجود می آورد و این طبیعت آدمی است که ازآن لذت ببرد و زبان عاطفه زبانی است موزون . 2. میزان ضربه ها و جنبش ها را منظم می کند . 3. به کلمات خاص شعر تأکید می بخشد [3] وامتیازی ازنظر کشش کلمات ایجاد می کند . وبه خاطر اینهاست که وزن یکی از مهم ترین عوامل شعر یاد شده است . همانطور که می دانید اکثر کتاب های مقدس نیز دارای آهنگ و موسیقی خاصی هستند . [1] . دکتر طه حسین و دیگران ، التوجیه الادبی ، ص128 . [2] . ابن سینا ، شفا منقول درترجمه فن شعر ارسطو توسط دکترابراهیم بدوی ، ص168 در ادامه صحبت ها درمورد عروض و اوزان عروضی باید خاطر نشان ساخت که همیشه اوزان عروض به صورت سالم به کار نمی روند بلکه گاهی هم ممکن است به صورت ناقص ( قصرنده ) به کار روند و رکن از شکل اصلی خود به درآید و این تغییرات در رکن را (زحاف ) می گویند و این کلمه را در لغت به معنی دوری از اصل معنی کرده اند . این دور شدن ازاصل معمولاً به صورت کم شدن یا اضافه شدن حروف و یا ساکن کردن حروف صورت می پذیرد که آن را دربحث زحافات خواهیم آورد . برای مطالعه بقیه مطلب به ادامه بروید؛

نفس سرد حقیقت

وای از صبح که می آید باز 

نفس سرد حقیقت - که ز شب در راه است 

صبح می آید و یک دشنه خونین در دست 

که بریزد خون یک یک رویاهایم 

قصرها می سازم 

         همه نورانی و خوشرنگ  

  همه رویایی و سبز 

می درخشد کاخ هایم در شب 

می گریزد رنج هایم هرشب 

ساختم باز امشب - قصری از خشت طلا 

قصری از سنگ زمرد 

                                                      پر جلا و زیبا 

و به هر باغچه و گلدانش 

پای هر ایوانش 

                                                      کاشتم یاد تو را 

صبح می آید باز 

                                                      با کلنگی در دست 

تا که در هم ریزد رویایم را 

تا که درهم کوبد قصرم را 

                                                       تا که از من گیرد یاد تورا 

بوی یاس

نمی دهد کدام یاس نشانه ی حضور تو 

نمی زند کدام گل جوانه ی حضور تو 

به بوی یاس سر کنم تمام شب سحر کنم 

بهانه ی سفر کنم زمانه ی حضور تو 

بهانه کرده ام گلی که بو کنم تن تو را 

کدام لاله می شود بهانه ی حضور تو 

خدای عاشقانه ام گلی بزن که بو کنم 

تمام تن چو خاک شد به دانه ی حضور تو 

دوباره پر کشیده است به این دیار قاصدک 

تمام باغ پر شد از ترانه ی حضور تو 

قاصدک

خرمن من

غرقم  اندر خلأ خویش 

اسیرم در وهم 

محو گشته است تفکر در من 

کم و بیش  

من در این راه دراز 

تیرگی ها بی رحم 

آتش مرگ زنندم 

خرمنم می سوزد  

و دلم چشمم را  

به کجا می دوزد؟  

که زمن هیچ ندارد شرمی. 

چیزی از خرمن من باقی نیست 

مالکی

ساعت و روز تشکیل جلسات نقد و بررسی شعر انجمن حکیم فردوسی

شنبه های هر هفته ساعت ۴ تا ۶ بعد از ظهر در مدرسه راهنمایی بزرگمهر واقع در خیابان جهاد

عطار شاعر شهید میهن - به مناسبت ۲۵ فروردین روز بزرگداشت عطار

فَریدالدّین ابوحامِد محمّد عطّار نِیشابوری (۵۴۰ قمری - ۶۱۸ قمری) یکی از عارفان و شاعران ایرانی بلندنام ادبیّات فارسی‌ در اواخر سدهٔ ششم و اوایل سدهٔ هفتم است. او در سال ۵۴۰ هجری مطابق با ۱۱۴۶ میلادی در نیشابورزاده‌شد.

^{وی را می توان شاعر اخلاق و شاعری شهید نامید. وی در زمان یورش وحشیانه چنگیز به ایران در کهنسالی قرار داشت و در هنگام این یورش دلیرانه از موطن خویش دفاع کرده و به سال ۶۱۹ کشته شد.} 

^{وی دارای آثار منظوم و منثور فراوانی است که تقریبا همه آنها در گروه آثار عرفانی و اخلاقی قرار دارند.} 

^{از وی داستانی در دست است که می گوید :}

^{عطار روزی در دکان خویش با عارفی سائل یا به قولی درویشی مواجه می شود و در جریان مباحثه عطار با این درویش ـ که عطار وی را به این دلیل که بر خلاف خودش فقیر و ندار بوده است به چشم حقارت می نگریسته ـ درویش خود خواسته سر بر زمین نهاده و فوت می کند .}  

^{عطار از دیدن این صحنه منقلب شده و دکان و زرق و برق دنیا رها گردانیده و رو به عرفان می آورد . معروف ترین اثر عطار منطق الطیر است که در آن عارف بزرگ ما راههای تکامل بشری و عرفان را از طریق داستانی تمثیلی و به زبان پرندگان به صورتی روشن بیان می کند.} 

^{وی در این زمینه عنوان می کند ۷ مرحله برای سلوک الی اله و برای رهرو طریقت وجود دارد که از طلب و عشق شروع و به  فقر و فنا می انجامد.} 

^{عطار از جمله شاعران مرجع محسوب می شود یعنی وی از جمله معدود شعرایی است که بعد از خود تاثیر فراوانی بر شعرای متناخر داشته و دیگران از روش و منش او در گفتار و نوشتار تقلید کرده اند./} 

^{درجه عرفان و زهد و پاکدامنی و اخلاق عطار در آن حدی است که مولوی خود را در قیاس با وی کوچک و ناچیز دانسته و می سراید:} 

^{هفت شهر عشق را عطار گشت}  

^{ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم}  

از میان بیش از ۴۰ اثر این شهید میتوان به نمونه های زیر اشاره کرد: 

منطق الطیر  

مختار نامه 

تذکره الاولیا 

مصیبت نامه  

خسرونامه 

لسان الغیب 

اخوان الصفا 

الهی نامه 

اسرارنامه   

نمونه ای از اشعار وی : 

سوختی جانم چه می‌سازی مرا		بر سر افتادم چه می‌تازی مرا
در رهت افتاده‌ام بر بوی آنک		بوک بر گیری و بنوازی مرا
لیک می‌ترسم که هرگز تا ابد		بر نخیزم گر بیندازی مرا
بنده‌ی بیچاره گر می‌بایدت		آمدم تا چاره‌ای سازی مرا
چون شدم پروانه‌ی شمع رخت		همچو شمعی چند بگدازی مرا
گرچه با جان نیست بازی درپذیر		همچو پروانه به جانبازی مرا
تو تمامی من نمی‌خواهم وجود		وین نمی‌باید به انبازی مرا
سر چو شمعم بازبر یکبارگی		تا کی از ننگ سرافرازی مرا
دوش وصلت نیم شب در خواب خوش		کرد هم خلوت به دمسازی مرا
تا که بر هم زد وصالت غمزه‌ای		کرد صبح آغاز غمازی مرا
چو ز تو آواز می‌ندهد فرید		تا دهی قرب هم آوازی مرا

تقدیم به پیشگاه آقا امام راضا

ای بهترین سلاله گلزار احمدی 

                            والاترین هدیه درگاه سرمدی 

جان برگرفت زعشقت- دوباره جان 

                                    شمس الشموس به دنیا خوش آمدی 

قاصدک

طرح

پرانتز باز 

             من +عشق 

                            تلاش نکن پرانتز را ببندی 

                                                           عشق زندانی نخواهد شد 

قاصدک