دریغا هیچ دمسازی نمی بینم رفیقی محرم رازی نمی بینم
از آن غمگین و تنهایم به راه دوست که راهی غیر جان بازی نمی بینم
به هر در درزدم نومید برگشتم دگر جز غم در بازی نمی بینم
به گوشم ناخوشایند است هر آواز که غیر از مویه آوازی نمی بینم
من آن شاهین مغرورم که در بند است به خود یارای ÷روازی نمی بینم
همه کار جهان رنگ است و نیرنگ است به جز بازیچه و بازی نمی بینم
(فلک را سقف)کس نشکافت نشکافد که طرح نو در اندازی نمی بینم
گشته ام تنهاترازتنهانمیدانم چرا؟ رانده از هرگوشه و هرجانمیدانم چرا؟
هرکجاپرمی کشم پروانه ها هم پرزنان می گریزندازمن تنهانمیدانم چرا؟
کیستم من؟زورقی فرسوده دردریای وهم یا خسی در دامن صحرانمی دانم چرا؟
غرش یک موج هم دیگر نمی گوید به من حرف ها ازوسعت دریا نمیدانم چرا؟
در میان کوچه های توبه توی انتظار خسته ام سردرگمم اما نمیدانم چرا؟
دل اگرپوسید در محدوده مرداب غم پیکرم فرسود سرتاپا نمیدانم چرا؟
انتظاری نیست از نا آشنا دل را ولی دوست را نامهربانی ها نمیدانم چرا؟
1. در وهله دوم با توجه به نحوۀ تنظیم سبب و وترها که در قسمت ارکان عروض به آن اشاره کردیم باید فاصله ها و سبب و وترها را از هم جدا کنیم ، همانطور که می بینید در بیت مذکور سبب و وترها به صورت منظم در جای خود نشسته اند و تناسب آن رعایت گردیده است .
2. حال باید تمام وتر و سبب وفاصله ها را طوری تنظیم کنیم که وزن عروضی خاصی را به دست آوریم .
شیوه هجایی
شیوه ای دیگر نیز متداول و مرسوم است که شیوۀ هجایی نام دارد که ذیلاً همراه با مثالی به توضیح آن می پردازیم . در این روش باید مصرع ها را به هجاهای کوتاه وبلند و کشیده تقطیع کنیم و آنگاه هجاها را به ارکان عروض متناسب با آن تقسیم نماییم و دست آخر نیز اسم ارکان عروض را ذکر کنیم ( فاعلاتن و یا ... )
تعداد هجاها معمولاً با تعداد مصوت ها متناسب است . باید ذکر شود که علامت ( U ) برای دو واکی ها – هجای کوتاه – و علامت ( ─ ) برای سه واکی ها و مصوت های بلند – هجای بلند – محسوب می شود .
در این شیوه نیز مانند شیوۀ قبلی سه مرحله را می بینیم :
1. تقطیع هجایی
دل می رود زدستم صاحبدلان خدا را
دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا
دل ─ در ─ | می ─ دا ─ | ر U ک U | ود ─ را ─ | ز U ز U | دس ─ پن ─ | تم ─ هان ─ | صا ─ خا ─ | حب ─ هد ─ | د U ش U | لان ─ دا ─ | خ U ش U | دا ─ کا ─ | را ─ را ─ |
─ ─ U ─ ─ ─ U ─ | U ─ ─ U ─ ─ | ─ ─ U ─ ─ ─ U ─ | U ─ ─ U ─ ─ |
2. تقطیع به ارکان
دل می رود ─ ─ U ─ دردا که را ─ ─ U ─ | زدستم U ─ ─ زپنهان U ─ ─ | صاحبدلان ─ ─ U ─ خاهد شدا ─ ─ U ─ | خدا را U ─ ─ شکارا U ─ ─ |
همانطورکه ملاحظه می کنید در تقطیع هجایی واک ها را از هم جدا کرده و بر طبق آهنگ و موسیقی خاص کلمات می نویسیم و بعد هجاهای کوتاه و بلند آن را مشخص می کنیم . در تقطیع به ارکان وقتی که هجاهای کوتاه وبلند را مشخص کردیم بر اساس نظم وترتیب خاص و موسیقی و آهنگ خاص عروض ، وزن عروض شعر را بدست آورده و می نویسیم .
مقایسه عروض قدیم وجدید
اگر در مقام قیاس عروض قدیم و جدید برآییم باید بگوییم که مزیتی که عروض جدید نسبت به عروض قدیم دارد در این است که در عروض جدید تمام صور شعر فارسی و ارکان آن را می توانیم به دو هجایی تا پنج هجایی تقسیم کنیم و مشکل تشخیص فاصله و وتر وسبب را که در عروض قدیم وجود داشته حل کرد . البته یکی از مشکلاتی نیز که در عروض قدیم وجدید با آن مواجه می شویم مسأله " زحافات " شعر است . وجود زحافات زیاد ودشوار بدون فراگیری آن توسط علاقه مندان به آن می باشد که این مسأله با تلفیق بسیاری از زحافات در یکدیگر و محدود شدن آن آسان می شود .
به طور مثال تلفیق زحافات حذف و قصر در یکدیگر که مجنون مقصور، مجنون محذوف و اسم مبلغ در فاعلاتن که به صورت اصلم نوشته می شود .
تلفیق و حذف بعضی از وزن های حروفی که خاص شعر عرب است از نامگذاری بی مورد آنها جلوگیری کرده مانند فاعلاتن فاعلن فاعلاتن فاعلن که در عروض قدیم به بحر مدید مثمن سالم مشهور است قابل تلفیق با بحر رمل است و می توان آن را بحر رمل مثمن محذوف خواند و...
درتقطیع برای بدست آوردن درست وزن شعر توجه به بعضی نکات لازم و ضروری به نظر می رسد که در این قسمت به آنها اشاره می کنیم .
اولین چیزی که باید در تقطیع به آن توجه نمود و مهم نیز می نماید ، صحیح خواندن شعر و تقطیع براساس آنچه تلفظ می کنیم است . آنچه را که در خوانش شعر نمی آید نباید در املای عروضی بنویسیم به طور مثال " های " غیر ملفوظ ، " واو" معدوله و " همزه " یا مصوت بلند " آ " که حرفی قبل آن می آید و باعث می شود که همزه یا " آ " تلفظ شود . به این مثال ها توجه کنید :
نامه : های غیر ملفوظ دارد پس به صورت نام می نویسیم ( 110 )
خواب : واو غیر ملفوظ دارد و به صورت خاب می نویسیم (110)
واگر : همزه آن در تلفظ حذف می شود و به صورت وگر می نویسیم ( 100 )
وآن : به صورت وان تلفظ می شود .( 101 )
واک های تشدید دار در املای عروضی به حساب آورده می شوند و یک واک محسوب می شوند مانند : امّا = ام ما
تبصره 1 - حرف مد یک واک محسوب می شود و در روش هجایی خود یک هجای بلند به حساب می آید .
تبصره 2 – ساکن دوم درابیات به جز در پایان مصراع ها به یک ساکن ومتحرک تبدیل می شود . اگر ساکن سوم یا بیشتر بعد از آن باشد حذف می گردد مانند کاست = ک ا سُ
در شیوه هجایی به یک هجای بلند و یک کوتاه تبدیل می شود (کاس = ─ U)
این گونه کلمات در پایان مصرع ها به صورت یک هجای بلند آورده می شوند و در روش سنتی عروض تا دو ساکن آن در املای عروض می آید : کاست (─ 110). البته این مورد در اوزان دوری که در هر مصراع به دو قسمت مستقل تبدیل می شوند متفاوت است .پایان هر قسمت در وزن دوری در حکم پایان مصرع است .
این بدان معناست که اگر در پایان هر قسمت کلمه ای بود که بیش از یک ساکن داشت نباید در ساکن های آن تغییری ایجاد کرد . کلمه کاست در پایان قسمت اول اوزان دوری اینگونه آورده می شود
( کاست = ─ )
کسره وضمه اشباعی : این نوع کسره و ضمه بازمانده مصوت های مرکب موجود در ایران باستان و فارسی میانه است که به آنها کسره و ضمه مجهول نیز می گویند [1].
البته مصوت های مرکب دیگر امرزه وجود ندارند و از بین رفته اند ولی آثار و بقایای آنها در میان کلمات دیده می شود .
این کسره و ضمه ها گاه هنگام تقطیع واکها و هجاها اجزای بیت را در ظاهر نامنظم می کنند وراه کار این است که این گونه کسره ها و ضمه ها را به هجای بلند بدل کنیم و در عروض سنتی بعد از آنها یک ساکن قرار دهیم تا ناهماهنگی میان اجزاء مقابل هم در دو مصراع ازبین برود [2].
دادمش تصریع نثر و می دهم ابرام نظم
دانم ابرام مثنّا برنتابد بیش از این خاقانی
دا ─ دا ─ | د U ن U | مش ─ مب ─ | تص ─ را ─ | ری ─ م ─ | ع U م U | نث ─ ثن ─ | ر ─ نا ─ | می ─ بر ─ | د U ن U | هم ─ تا ─ | اب ─ بد ─ | را ─ بی ─ | م U ش U | نظم ─ زین ─ |
فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
بحر رمل مثمن محذوف مقصور
هجاهای کوتاه و کشیده : این هجاها در پایان هر مصراع که باشند در حکم هجای بلند هستند و لاغیر ، مانند : نه = ─ ، خست = ─
صحیح تلفظ کردن واو عطف : این واو به صورتهای َ و ، ُو می آیند ( واو مجهول ) و در تقطیع شعر دارای اهمیت هست و اگر واو در کلمه بعد از خود در هنگام خوانش ادغام شود مانند " واگر " که گاه " وگر " تلفظ می شود .
ابدال : از نکات مهم واساسی که در تقطیع شعر مورد توجه قرار می گیرد ابدال است و آن بدین صورت است که یک هجای کوتاه تبدیل به یک هجای بلند می شود و یا دو هجای کوتاه به یک هجای بلند و یا بالعکس . دربحر رمل درآغاز مصراع اگر به جای فاعلاتن ، فعلاتن بیاید می توان هجای کوتاه اول مصراع را به هجای بلند تبدیل کرد و یا وقتی که در پایان مصراع دو هجای کوتاه درمقابل یک هجای بلند قرار می گیرد می توان دو هجای کوتاه را در کمر یک هجای بلند قرار داد مانند :
U U ─ = ─ ─
عمل ابدال در ارکان دیگر مانند : ─ ─ U U مستفعل ، ─ U U ─ ─ فعلاتن و ─ U U ─ ─ مستفعلن با توجه به رکن های دیگری که در بیت موجود هستند امکان پذیراست که بنویسیم ─ ─ ─
که البته باید با ارکان موجود در بیت متناسب باشد .
قلب : جابجایی هجای کوتاه و بلند یا بالعکس را قلب گویند . به عنوان مثال درتمام ابیات وزن شعر مفتعلن ─ U U ─ است ولی در یک بیت یکی ازارکان مفاعلن U ─U ─ می باشد که از قلب استفاده و به ─ U U ─ تبدیل می شود .
آشنایی با وزن های شعر و زحافات آنها
در مورد وزن و شعر عدد آن را بیش ازدویست ذکرکرده اند ولی امروزه بیش از نوزده بحر و وزن کاربرد ندارد که عبارتند از :
رمل – هزج – متقارب – وافر – متدارک – منسرح – مجتث – کامل – مضارع – خفیف - سریع – قریب – غریب – طویل – مدید – بسیط – مشاکل – مقتضب
گفته اند :
رجز و خفیف ورمل ، منسرح دگر مجتث
بسیط و وافر و کامل ، هزج ، طویل و مدید
مشاکل و متقارب ، سریع و مقتضب است
مضارع و متدارک ، قریب و نیز جدید
اوزان زبان فارسی عبارتند از : جدید ( غریب ) ، قریب و مشاکل
اوزان عرب عبارتند از : کامل ، طویل ، وافر ، مدید ، بسیط.
تمام اوزانی که در بالا ذکر شده وخارج از این دو دسته قرار می گیرند بین زبان فارسی و زبان عرب مشترک هستند .
تمام اوزان نوزده گانه ای که برشمردیم از نظر تقسیم بندی در دو دسته قرار می گیرند :
1. مختلف الارکان
2. متفق الارکان
بحور مختلف الارکان
بحر سریع : در لغت به معنی زود است ولی در اصطلاح عروض از بحوری است که اغلب سدس کاربرد دارد . اجزای تشکیل دهنده این بحر مستفعلن مستفعلن مفعولات که به صورت مطوی به کار می رود یعنی به صورت مفتعلن مفتعلن فاعلاتُ می آید .
· زحافات سریع : خبن مفاعلن U ─U ─ ، طیُ مفتعلن ─ U U ─
· مطوی مرفل : مفتعلاتن ─ U U ─ ─
· مجنون مرفل : مفاعلاتن U ─ U ─ ─
· ترفیل : مستفعلاتن ─ ─ U ─ ─
· اذاله : مستفعلان ─ ─ U ─
· مجنون مزال : مفاعلن U ─ U ─
· مطوی مزال : مفتعلان ─ U U ─
· قطع : مفعولن : ─ ─ ─
در زیر نمونه هایی از اوزان رایج در بحر سریع را می آوریم :
مفتعلن مفتعلن فاعلن ─ U U ─ ─ U U ─ ─ U ─ بحر سریع مسدس مطوی مکشوف
مفتعلن مفتعلن فاعلان ─ U ─ ─ ─ U U ─ ─ U ─ بحر سریع مسدس مطوی موقوف
بحرمضارع : در لغت به معنای مشابهت است ولی در اصطلاح به بحری اشاره دارد که اصل آن از مفاعیلن فاعلاتن به وجود آمده است ( مکفوف) یعنی از مفاعیلن فاعلات ُ ساخته می شود .
صورت مفاعیل ُ فاعلاتُ در شعر فارسی کم کاربرد است .
زحافات این بحر عبارتند از :
· قبض : مفاعلن (100100) U ─U ─
· کف : مفاعیل (010100 ) U ─ ─ U
· خم : مفعولن (101010) ─ ─ ─
· ضرب : مفعول ( 01010 ) ─ ─ U
· بتر : فع (10) ─
· حذف : فعولن (10100) U ─ ─
· قصر : مفاعی (10100) U ─ ─
· هتم : فعول (1100) U ─
· جب: فعل (100) U ─
· زلل: فاع (110) ─
· شتر: فاعلن (10010) ─ U ─
· کف : فاعلات (010010) ─U ─U
· خبن : فعلاتن (101000) U U ─ ─
· قصر : فاعلان (110010) ─U ─
· مجنون مقصور : فعلان(11000) U U ─
· حذف : فاعلن (10010) ─U ─
· مجنون محذوف : فعلن (1000) U U ─
· صلم : فع لن (1010) ─ ─
· اصلم مبغ : فع لان (11010) ─ ─
· تثعیث : مفولن (101010) ─ ─ ─
· جحف : فع (10) ─
· محجوف مسبغ : فاع (110) ─
· شکل : فعلات (01000) U U ─ U
از اوزان معروف این وزن عبارتند از :
مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن
مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن
مفعول فاعلات مفاعیل فاعلان
مثال :
ناورد محنت است در این تگنای خاک
محنت برای مردم ومردم برای خاک خاقانی
نا ─ 10 مح ─ 10 | ور ─ 10 نت ─ 10 | د U 0 ب U 0 | مح ─ 10 را ─ 10 | ن U 0 ی U 0 | تس ─ 10 مر ─ 10 | ت U 0 د U 0 | د U 0 م U 0 | رین ─ 10 مر ─ 10 | تن ─ 10 دم ─ 10 | گ U 0 ب U 0 | نا ─ 10 را ─ 10 | ی U 0 ی U 0 | خاک ─ 110 خاک ─ 110 |
مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن
بحر مضارع مثمن اقرب مکفوف محذوف (مقصور)
مصوت های ساده مصوت های مرکب
کوتاه بلند بلند کوتاه
َََ a آ ā ai iā
ِ i او i au ūā
ُ ای ū
امروزه روز در زبان فارسی دیگر مصوت مرکب نداریم و تنها آثاری از آنها به جا مانده است[1] .
( مصوت های مرکب در دوره های میانی زبان فارسی به ō و ē مجهول بدل شده اند که در فارسی دری و فارسی امروز از این دو به عنوان کسره اشباعی و ضمه اشباعی یاد کرده اند و ضروری است بدانیم که این دو مصوت امروز در تقطیع شعر، مصوت بلند محسوب می شوند . پس مصوت های بلند عبارتنداز : (ō ē ū ī ā )
[1] . دکترمحسن ابوالقاسمی ، تاریخ زبان فارسی ، سازمان سمت تهران ، چاپ اول ، 1375 ، ص3 به بعد.
کوتاه : به ، ته هجاها : بلند : چی ، من ، با ، مو کشیده : چیست ، کیست باید دانست که هجاهای بلند دو نوعند : · صامت + مصوت بلند مثل مو · صامت + صامت که در میانشان مصوت کوتاهی آمده باشد مثل مَن یعنی به عبارتی هر هجای سه واکی هجای بلند به حساب می آید . مصوت های ( آ - او- ای ) نه تنها تنهایی هجای بلند به حساب می آیند بلکه در کنار یک صامت نیزسه واک می شوند و همان بلند هستند مانند (ما) و تکلیف هجای کشیده نیز مشخص است زیرا هنگام تقطیع شعر وجود ندارند.آنها را به هجای بلند و کوتاه تبدیل می کنیم مانند (خاست) که ( خاسُ ) و کیست که ( کی سُ ) یعنی آخر صامت پایان کلمه ها را که بعد از مصوت بلند آمده است اول را حرکت می دهیم و مابقی آنها را حذف می کنیم . البته هجای کشیده پایان مصرع ها شامل این قاعده نمی شود ودر کل یک هجای بلند به حساب می آید. به عنوان مثال می توان گفت که ( کاست ) یک هجای بلند به حساب می آید ، در پایان مصرع ها و غیر قابل تقسیم به دو هجا . در عروض اصطلاحی است به نام افاعیل عروض یا ارکان که از مجموع دو یا چند هجا تشکیل می شود . از تکرار هماهنگ ارکان یا به اصطلاح افاعیل وزنها تشکیل می شوند که به صورت مختلف یا متناوب هستند. البته در بخش معرفی اوزان عروض درباره نظم وترتیب آنها سخن خواهیم گفت . بعضی وزن را نتیجه کار می دانند . الامبر[1] در قرن 18گفته بود که لامفهوم وزن از ضربه های متوازی پتکهای کارگران به دست آمده است نه از آواز پرندگان [2] . دراقوامی که زیاد اهل خواندن ونوشتن نمی باشند ، نیازبیشتری به وزن احساس می شود و این مسأله را در زبان عرب دوره جاهلیت به خوبی می توان مشاهده کرد . شعر دراین دوره فقط به صورت صوتی وجود داشته ودیگر هیچ وآن هم به صورت اصوات و آهنگی زبان به زبان منتقل شده است [3]. اگر به دقت در شعرملل مختلف نگاهی اندازیم به خوبی متوجه می شویم که تقریباً هیچ ملتی از موسیقی بی بهره نبوده یعنی هر قوم یا ملتی برای خود موسیقی خاصی را داشته است . پس درخواهیم یافت که موسیقی پدیده ای فطری است . [1] . Alamber ,Jcanle Aond . d . (1717-1783) [2] . فیلیپین شامه ، شناخت زیبایی ، ص 90 – 80. [3] . دکترابراهیم انیس ، دلالة الفاظ ، ص 192 . می توان عنوان کرد که شعرآدمی را به دنبال موسیقی کشانده است چه این دو لازم وملزوم یکدیگر هستند و بدون هم بی معنا . البته تصوری درمورد شعر وموسیقی وجود دارد و آن اینکه در آغاز این دو از هم جدا بودند ولی بعدها با هم تلفیق شدند ولی بهتراست بگوییم که قبلاً با هم بوده اند ولی اکنون مسیرشان را ازهم جدا کرده اند [1]. به هرصورت نمی توانیم که پیوند این دو را نادیده فرض کرده و ابن سینا نیز عوامل محاکات وتخیل را به این گونه عنوان می کنند: 1. به لحن که بدان نغمه سرایی می شود ، زیرا لحن در نفس تأثیر بسزایی دارد و هر غرض را با لحنی که خاص آن است باید بیان کرد. 2. دیگر به نفس کلام در صورتی که محقق باشد و محاکات کند . 3. بوزن ، وزن هایی هست سبک و وزنهایی دیگر سنگین و با وقار و گاه باشد که این سه دریک اثر جمع شوند [2]. می توان تأثیر وزن را در این اصول خلاصه کرد : 1. لذت موسیقیایی به وجود می آورد و این طبیعت آدمی است که ازآن لذت ببرد و زبان عاطفه زبانی است موزون . 2. میزان ضربه ها و جنبش ها را منظم می کند . 3. به کلمات خاص شعر تأکید می بخشد [3] وامتیازی ازنظر کشش کلمات ایجاد می کند . وبه خاطر اینهاست که وزن یکی از مهم ترین عوامل شعر یاد شده است . همانطور که می دانید اکثر کتاب های مقدس نیز دارای آهنگ و موسیقی خاصی هستند . [1] . دکتر طه حسین و دیگران ، التوجیه الادبی ، ص128 . [2] . ابن سینا ، شفا منقول درترجمه فن شعر ارسطو توسط دکترابراهیم بدوی ، ص168 در ادامه صحبت ها درمورد عروض و اوزان عروضی باید خاطر نشان ساخت که همیشه اوزان عروض به صورت سالم به کار نمی روند بلکه گاهی هم ممکن است به صورت ناقص ( قصرنده ) به کار روند و رکن از شکل اصلی خود به درآید و این تغییرات در رکن را (زحاف ) می گویند و این کلمه را در لغت به معنی دوری از اصل معنی کرده اند . این دور شدن ازاصل معمولاً به صورت کم شدن یا اضافه شدن حروف و یا ساکن کردن حروف صورت می پذیرد که آن را دربحث زحافات خواهیم آورد . برای مطالعه بقیه مطلب به ادامه بروید؛ ادامه مطلب ...
به نام خداوند جان و خرد
... در هردوره از زمان که صحبت از شعر به میان می آید بی گمان ذهن به
سمت وزن نیز متوجه می شود . شعر و وزن ملازم یک دیگرند . می توان
گفت وزن یکی از مهم ترین علایم سخن موزون است که باعث جلب نظر
خواننده می شود .(درآثار قدما معنی ومضمون در کنار خیال وزن را به
مفهوم دقیقش می ساخته است[1]) .
همواره وزن در جوار خیال در شعر مورد توجه بوده است . درعالم نقد این
هرسه هنوزهم عمده معیارهای نقد شعر به حساب می آیند . سخن از وزن
شعردر بیشتر زبان ها بوده وهست ، وزن درزبان های ژرمنی ، یونان باستان
اروپایی ، آریایی ، سنسکریت و همین طور زبان های ایران از باستان تا امروز حایزاهمیت بوده است[2] .
وقتی که به آثار قدما که بعد از ورود اسلام به دست ما رسیده است ، نظری
می اندازیم متوجه می شویم که شعرازابتدای پیدایش تا به حالا دارای یک سری
قوانین خاص مربوط به وزن بوده است . در المسالک والممالک ، ابن خردادبه
(تألیف 230 ه ق) یکی از قدیمی ترین نمونه های شعرموزون را به بهرام گور
وابن طرفان نسبت داده اند . این درحالی است که تقریباً همزمان خلیل بن احمد
فراهیدی ازدی ( 175 ه ق) ازعلمای عرب پایه گذارعروض در شعر است .
البته مدت زمان زیادی از پیدایش وزن توسط فراهیدی نگذشته بود که این
کتاب به شعرفارسی نیز راه پیدا کرد که این خود نمایانگراین است که عروض
فارسی برگرفته ازعروض عرب است . در هر صورت باید گفت عروض
فارسی با این قاعده و قوانین برگرفته از عروض عربی است وتلاش ایرانیان
درتکمله عروض فارسی ، خود بسیارحایزاهمیت است[3] .
شمس الدین محمد قیس رازی ازنخستین کسانی است که قوانین عروض را
درکتاب خویش تدوین کرده است ، این کتاب شامل سه فن است : علم نقداشعر
علم توانی ، علم عروضی .
ازآن به بعد هر کسی کتابی در عروض نوشته بی گمان به المعجم رازی نظر
داشته و آن را یک بارمطالعه کرده است . جالب است بدانید که این کتاب
درباب ششم به موسیقی لفظ معنوی انواع ادبی نیزپرداخته است . پس می بینیم
که فقط درموردعروض نیست و کتابی کامل است درباب شعر . با این تفاسیر
بی گمان می توان فهمید که هیچ کتابی بعدازورود اسلام به فارسی در
روزگارسامانی تا به حال به اندازه معجم جامعیت و ماثعت ندارد .
البته می توان در مورد معیار الاشعارخواجه استثنا قایل شد و گفت که آن نیز
یکی ازبهترین آثار است . معیارالاشعار دردو فن نوشته شده است : 1 – قافیه
2 – علم عروض . البته هستند آثاری که دراین باب به رشته تحریر درآمده اند از
جمله : عروض جامی ، عروض سیفی ، قافیه جامی و....
فرهنگ آنندراج نیز مطالب جالبی درمورد عروض دارد که خود رساله ای گویا
وجامع است درباب عروض . البته در باب تآلیفات معاصرین کتاب های
موسیقی شعر دکترشفیعی کدکنی ، وزن شعردکترپرویزناتل خانلری ، عروض
حمیدی وفرهنگ موسیقی شعردکترمحسن ذوالفقاری . درمورد کتاب موسیقی
شعرمی توان گفت که این کتاب یک باب انتقادی درمورد موسیقی شعرگشوده
وهرگز به سبک وسیاق کتاب های عروض پیشینیان تقریرنگشته است . موسیقی
شعر دامنه پهناوری دارد گویا نخستین عاملی که مایه رستاخیزکلمه ها در زبان
شده و انسان ابتدایی را به شگفتی وا داشته است همین کاربرد موسیقی در نظام واژه ها بوده است [4].
موسیقی شعر عوامل متعدد و قابل بحث وتحلیلی دارد که عبارتند از : وزن ،
قافیه ، جناس و ردیف . که در اینجا تعریفی سنتی و پایه را از عروض به سیاق گذشتگان برای شما می آورم ... .
برای مطالعه بقیه مقاله به ادامه مطلب رجوع نمایید.
[1] . دکتر محسن ذوالفقاری ، فرهنگ موسیقی شعر ،چاپ اول ، زمستان 80، ص12 .
[2] . پرویز خانلری ، وزن شعر فارسی ، انتشارات توس ، تهران ، چاپ دوم ،1367، ص29 .
[3] . همان مأخذ ، ص56 .
[4] . دکترمحمدرضا شفیعی کدکنی ،موسیقی شعر ، چاپ پنجم ، سال1376 ، ص 8 .
مهراب کمالی(خرد)
ادامه مطلب ...